Stjórnun og stefna

Ágrip

Viðfangsefnið snýr að því að rannsaka sameiningar menningarstofnana á Íslandi og samlegðarháhrifin sem því fylgja. Sameiningar hafa verið mikið í umræðunni innan menningarsviðsins og þá einkum innan sviðslista- og safnageirans.  

Farið verður í tilviksrannsókn á einstaka sameiningum sem átt hafa sér stað hér á landi s.s. sviðslistastofnanir fyrir norðan, MAK, Borgarsögusafn, MEKÓ í Kópavogi og kannaðar forsendur sameiningar og gerð fagleg greining hvort markmiðum verið náð og hvað var gott/slæmt við sameiningar. Aðferðafræðin verður eigindleg rannsókn.   

Fyrirhuguð rannsókn gefur innsýn í stefnumótun og stjórnsýslu menningarmála með því að greina áhrif sameininga á rekstrargrundvöll, stjórnunarlegar áskoranir, faglega þróun og nýtingu auðlinda. Hún býður einnig upp á gagnlega samanburðargreiningu á landsbyggð og höfuðborgarsvæðinu, auk samanburðar á stærri og minni menningarstofnunum, sem getur leitt í ljós mismunandi áskoranir og tækifæri sem hljótast af sameiningum eftir landsvæðum.  

Niðurstöður rannsóknarinnar munu því veita mikilvægar upplýsingar um bestu aðferðir og aðstæður fyrir árangursríkari sameiningar, og geta nýst fyrir stefnumótun og ákvarðanatöku hjá hagsmunaaðilum, ríki og sveitarfélögum varðandi rekstur og fyrirkomulag menningarmála.    

Til að bregðast við þeim takmörkunum sem tengjast eigindlegu aðferðafræðinni gætu framtíðarrannsóknir notast við spurningakönnun þar sem þátttakendur væru þeir, sem starfa í menningargeiranum hér á landi gætu varpað ljósi á hugsanlegar sameiningar og sparnaðar í rekstri og til að fá fram sjónarmið og verklag við samruna annarra menningarstofnana. 

Með því að kortleggja forsendur og áhrif sameininga menningarstofnana, gefur rannsóknin kost á að meta og skilja betur samlegðaráhrif, bæði jákvæð og neikvæð, á fagleg, fjárhagsleg og menningarleg svið, auk þess að leggja til greiningu á því hvort markmiðum sameininga hafi verið náð.  

Fræðilegt og hagnýtt framlag rannsóknarinnar er því all nokkurt þar sem slík rannsókn hefur ekki verið framkvæmd áður hér á landi og fáar erlendar rannsóknir hafa skoðað þetta viðfangsefni með sambærilegum hætti.  

Lykilorð: menningastofnanir, sameiningar, samlegðaráhrif, samanburðagreining. 

Ágrip

This study examines why universities hire external management consultants to address organizational challenges, while overlooking the expertise of their own business school faculty, who are often sought after by external organizations for similar advice. It explores the paradox of underutilized internal expertise, focusing on how business management knowledge is—or isn’t—applied within universities.  

A mixed-methods approach was used in two phases. Phase 1 surveyed over 700 academics and central management staff from universities in New Zealand, Australia, Denmark, and Iceland. Phase 2 involved interviews with business school faculty and university management staff, analyzed thematically to uncover patterns, challenges, and opportunities. This presentation focuses on survey findings from business school faculty. 

There is a disconnect between business school faculty and central management. Faculty expressed enthusiasm for contributing their expertise to their universities, citing their familiarity with institutional structures, culture, and norms as a key advantage. They argued that their contextual understanding makes their advice more tailored and effective compared to external consultants, who often provide anecdotal, less research-based recommendations. 

Despite this, faculty noted barriers to collaboration, including limited engagement opportunities, undervaluation of their expertise, and organizational silos. A misalignment between the long-term focus of academic research and the immediacy of managerial decision-making further exacerbates the divide. Faculty also emphasized the irony of universities relying on external consultants while deriving most of their funding from faculty expertise through research and teaching. 

The findings highlight the untapped potential of leveraging business school faculty expertise to address university management challenges. Recommendations include creating structured engagement platforms, enhancing communication, and aligning academic expertise with institutional needs. Doing so could reduce reliance on external consultants, optimize internal resources, and ensure management decisions are informed and contextually appropriate. 

This study advances knowledge transfer research by addressing the research-practice gap in higher education, offering strategies to better integrate internal expertise into university management practices. 

Keywords: Research-Practice gap, knowledge transfer, university management, business school expertise 

Ágrip

Samkeppnislög hafa formlega stöðu almennra laga í íslenskum rétti. Margt bendir þó til að í reynd hafi löggjafinn takmarkaðri möguleika til þess að breyta samkeppnislögum en á við um önnur almenn lög. Þannig eru helstu efnisákvæði laganna, sem ætlað er að tryggja frjálsa samkeppni, fastari í sessi en ætla mætti af formlegri stöðu löggjafarinnar. Því mætti spyrja hvort til staðar sé stjórnskipulegur réttur í íslenskum rétti til frjálsrar samkeppni. Tilgangur þessarar rannsóknar er að kanna hvort unnt sé að færa rök fyrir tilvist slíks réttar. 

Aðferðafræðin í rannsókninni er rökfræðileg. Í upphafi er sett fram tiltekin fullyrðing og síðan eru færð fram rök í nokkrum liðum til stuðnings fullyrðingunni. Notast er við þann rökfræðiramma sem almennt er viðurkenndur innan fræðisviðs lögfræðinnar og markast af ríkjandi kenningum á sviði lagakenninga, réttarheimildafræða og lögskýringarfræða. 

Þrátt fyrir að engin samkeppnisákvæði sé að finna í hinni skráðu íslensku stjórnarskrá má sjá að rétturinn til frjálsrar samkeppni nýtur engu að síður bæði stjórnskipulegs forgangs og stjórnskipulegrar festu í íslenskri lagaframkvæmd. Hvort um sig eru þetta vísbendingar um að rétturinn til frjálsrar samkeppni njóti í reynd stöðu sem stjórnarskrárígildi í íslenskum rétti. Þar af leiðandi mætti halda því fram að almenna löggjafanum séu skorður settar við að vega að þeim rétti borgaranna. 

Settar eru fram röksemdir sem fyrirtæki og einstaklingar gætu haldið á lofti fyrir dómstólum til þess að verja stöðu sína gagnvart mögulegum tilraunum löggjafans til þess að vega að réttinum til frjálsrar samkeppni í íslenskum rétti. 

Færð eru rök fyrir því að í íslenskum rétti sé til staðar réttur til frjálsrar samkeppni sem sé ekki einungis lögfestur í gegnum samkeppnislög, heldur njóti auk þess stöðu stjórnarskrárígildis. 

Lykilorð: samkeppnisréttur; stjórnskipunarréttur; EES samningurinn; bókun 35